طایفه جهانبیگلوجهانبیگلو، از طوایف کرد ایران در مشرق مازندران بوده است. ۱ - نام و مکان طایفهدر برخی منابع، نام آنان جان‌بیگ‌لو/ بگلو نیز ضبط شده است [۱]
محمدهاشم رستم الحکما، رستم‌التواریخ، ج۱، ص ۹۲.
[۲]
میرزاابراهیم، ص ۹۷.
این طایفه در مناطقی از ساری ، نظیر دهستانهای رودپی، اندرود، میاندرود، چیک‌رود و مشهدِ گنج‌افروز، ساکن بودند . [۳]
میرزاابراهیم، ص ۹۷.
[۴]
چارلز فرانسیس مکنزی، سفرنامه شمال، ج۱، ص ۱۰۷.
[۵]
گریگوری والریانوویچ ملگونوف، سفرنامه ملگونف، ج۱، ص ۱۰۲.
[۶]
یاسنت لویی رابینو، مازندران و استرآباد، ج۱، ص ۳۸.
[۷]
یاسنت لویی رابینو، مازندران و استرآباد، ج۱، ص ۲۴۱.
گروهی از جهان‌بیگلوها از حدود نیمه اول سده دوازدهم و حتی نیمه دوم سده یازدهم، پیش از دوره سلطنت نادرشاه افشار، در فندرسک سکونت داشتند. [۸]
منوچهر ستوده، از آستارا تا اِستارباد، ج ۷، ص ۲۲۱.
[۹]
منوچهر ستوده، از آستارا تا اِستارباد، ج ۷، ص ۲۳۱ـ۲۳۲.
ظاهراً ناحیه کردکوی ، به واسطه سکونت جهان‌بیگلوها به این نام خوانده شده است. [۱۰]
محمدعلی سعیدی، تاریخ رامیان و فندرسک، ج۱، ص ۱۶.
۲ - احوال طایفه در دوران صفویجهانبیگلوها در اواخر دوران صفوی از طوایف معتبر ایران به شمار می‌آمدند. شکربیگ جهان‌بیگلو در اواخر حکومت شاه سلطان حسین، به سبب نابسامانی اوضاع، ناحیه فندرسک و رامیان را در اختیار گرفت و حکومت جداگانه‌ای برپا کرد. به دستور او، حسین‌خان سلطان جهان‌بیگلو با خاندانش، که در دامغان بودند، در این منطقه ساکن شدند. شکربیگ سرانجام از فتحعلی‌خان قاجار ، فرمانروای منطقه، شکست خورد و به قتل رسید. با کشته شدن او، برخی کردهای جهان‌بیگلو به فرح‌آباد بازگشتند و در کردمحله ساکن شدند. برخی هم در کتول ماندند. [۱۱]
محمد فتح‌اللّه‌بن محمدتقی ساروی، تاریخ محمدی (احسن‌التواریخ)، ج۱، ص ۲۶ـ۲۷.
[۱۲]
فضل‌اللّه‌بن عبدالنبی خاوری شیرازی، تاریخ ذوالقرنین، ج ۱، ص ۲۱ـ۲۲.
[۱۳]
محمدتقی‌بن محمد علی سپهر، ناسخ‌التواریخ: تاریخ قاجاریه، ج۱، ص۱۲.
[۱۴]
محمدعلی سعیدی، تاریخ رامیان و فندرسک، ج۱، ص۱۴ـ۱۶.
از آن‌پس، جهان‌بیگلوها نتوانستند به استقلال حکومت کنند و به خدمت حکومتهای وقت درآمدند.۳ - دوره زندیهاز رؤسای مشهور جهان‌بیگلوها در دوره زندیه ، ابراهیم‌خان کرد جهان‌بیگلو بود که از متحدان کریم‌خان زند به شمار می‌رفت. وی به دستور کریم‌خان و در جریان درگیریهای کریم‌خان با محمدحسن‌خان قاجار ، در ۱۱۶۷ مأمور حراست از کاشان شد. با شکست شیخعلی خان زند از محمدحسن خان قاجار، ابراهیم‌خان به همراه عده‌ای به اصفهان گریخت، اما در ۱۱۶۸ اسیر شد و به قتل رسید. [۱۵]
ابوالحسن غفاری کاشانی، گلشن مراد، ج۱، ص ۴۲.
[۱۶]
ابوالحسن غفاری کاشانی، گلشن مراد، ج۱، ص ۴۹.
[۱۷]
ابوالحسن غفاری کاشانی، گلشن مراد، ج۱، ص ۵۲.
از این طایفه، عیسی‌خان کرد جهان‌بیگلو به خدمت محمدحسن‌خان قاجار در آمد و در جنگهای او با آزادخان افغان در گیلان در ۱۱۶۸ شرکت کرد. [۱۸]
ابوالحسن غفاری کاشانی، گلشن مراد، ج۱، ص ۵۸.
۴ - دوره قاجاردر دوره قاجار نیز این طایفه در خدمت آقامحمدخان قاجار بودند. پانصد خانوار از آنها، به سرکردگی خان ابدال‌خان کرد جهان‌بیگلو، در شهریار کرج به سر می‌بردند که در هنگام توقف کوتاه‌مدت آقامحمدخان قاجار در تهران در صفر ۱۱۹۳، خان ابدال‌خان و اتباعش به او پیوستند و در جنگهای آقامحمدخان علیه مدعیان حکومت در مازندران شرکت کردند. سپس، خان ابدال‌خان حاکم ساری شد. [۱۹]
محمد فتح‌اللّه‌بن محمدتقی ساروی، تاریخ محمدی (احسن‌التواریخ)، ج۱، ص ۶۱.
[۲۰]
محمد فتح‌اللّه‌بن محمدتقی ساروی، تاریخ محمدی (احسن‌التواریخ)، ج۱، ص ۶۸.
[۲۱]
محمد فتح‌اللّه‌بن محمدتقی ساروی، تاریخ محمدی (احسن‌التواریخ)، ج۱، ص ۷۰.
[۲۲]
محمد فتح‌اللّه‌بن محمدتقی ساروی، تاریخ محمدی (احسن‌التواریخ)، ج۱، ص ۷۵.
[۲۳]
محمدتقی‌بن محمد علی سپهر، ناسخ‌التواریخ: تاریخ قاجاریه، ج ۱، ص ۳۵.
[۲۴]
ابراهیم‌بن اسداللّه صدیق‌الممالک، منتخب‌التواریخ، ج۱، ص ۴۶ـ۴۷.
او در نزاع دو برادر آقامحمدخان، یعنی رضاقلی‌خان و مرتضی قلی خان، جانب رضاقلی‌خان را گرفت. با شکست و فرار رضاقلی‌خان، خان ابدال‌خان در ساری اسیر و کشته شد. [۲۵]
محمد فتح‌اللّه‌بن محمدتقی ساروی، تاریخ محمدی (احسن‌التواریخ)، ج۱، ص۸۰.
[۲۶]
محمد فتح‌اللّه‌بن محمدتقی ساروی، تاریخ محمدی (احسن‌التواریخ)، ج۱، ص ۸۴.
[۲۷]
محمد فتح‌اللّه‌بن محمدتقی ساروی، تاریخ محمدی (احسن‌التواریخ)، ج۱، ص ۸۹.
[۲۸]
ابوالحسن غفاری کاشانی، گلشن مراد، ج۱، ص ۵۰۱ ـ۵۰۲.
۴.۱ - شرکت در جنگهای قاجارکردهای جهان‌بیگلو در جنگهای آقا محمدخان با امیر گونه‌خان افشار و محمدظاهرخان و شیخ ویس‌خان زند [۲۹]
ابوالحسن غفاری کاشانی، گلشن مراد، ج۱، ص ۵۱۰.
[۳۰]
ابوالحسن غفاری کاشانی، گلشن مراد، ج۱، ص ۵۵۷.
[۳۱]
ابوالحسن غفاری کاشانی، گلشن مراد، ج۱، ص ۶۷۵.
و برخی جنگهای دوره فتحعلی‌شاه قاجار شرکت داشتند، از جمله در جنگ ایرانیان با عثمانیان بر سر مسئله بغداد . [۳۲]
محمدتقی‌بن محمد علی سپهر، ناسخ‌التواریخ: تاریخ قاجاریه، ج ۱، ص ۱۵۵.
در اوایل حکومت ناصرالدین‌شاه قاجار، بین ۱۲۶۴ تا ۱۲۶۶، کردان جهان‌بیگلو در جنگ با محمدحسن‌خان سالار، حاکم شورشی خراسان ، نقش مهمی داشتند. [۳۳]
محمدتقی‌بن محمد علی سپهر، ناسخ‌التواریخ: تاریخ قاجاریه، ج ۳، ص ۱۰۹۹.
[۳۴]
محمدتقی‌بن محمد علی سپهر، ناسخ‌التواریخ: تاریخ قاجاریه، ج ۳، ص ۱۱۰۴ـ ۱۱۰۵.
یکی از همسران فتحعلی شاه (مادر جلال‌الدین میرزا) از طایفه جهان‌بیگلو بود. [۳۵]
محمدتقی‌بن محمد علی سپهر، ناسخ‌التواریخ: تاریخ قاجاریه، ج ۱، ص ۵۵۷.
کردهای جهان‌بیگلو در دویست سال گذشته یکجانشین شده‌اند و امروزه نشانی از چادرنشینی و مناسبات طایفه‌ای در جهان‌بیگلوهای مازندران دیده نمی‌شود.۵ - فهرست منابع(۱) فضل‌اللّه‌بن عبدالنبی خاوری شیرازی، تاریخ ذوالقرنین، چاپ ناصر افشارفر، تهران ۱۳۸۰ ش. (۲) یاسنت لویی رابینو، مازندران و استرآباد ، ترجمه غلامعلی وحید مازندرانی، تهران ۱۳۶۵ ش. (۳) محمدهاشم رستم الحكما، رستم‌التواریخ: سلاطین سلسله‌های صفویه، افشاریه، زندیه و قاجاریه، چاپ عزیزاللّه علیزاده، تهران ۱۳۸۰ ش. (۴) محمد فتح‌اللّه‌بن محمدتقی ساروی، تاریخ محمدی ( احسن‌التواریخ )، چاپ غلامرضا طباطبائی مجد، تهران ۱۳۷۱ ش. (۵) محمدتقی‌بن محمد علی سپهر، ناسخ‌التواریخ: تاریخ قاجاریه ، چاپ جمشید كیانفر، تهران ۱۳۷۷ ش. (۶) منوچهر ستوده، از آستارا تا اِستارباد ، تهران ۱۳۴۹ ش ـ . (۷) محمدعلی سعیدی، تاریخ رامیان و فندرسك ، رامیان ۱۳۶۴ ش. (۸) ابراهیم‌بن اسداللّه صدیق‌الممالك، منتخب‌التواریخ ، تهران ۱۳۶۶ ش. (۹) ابوالحسن غفاری كاشانی، گلشن مراد ، چاپ غلامرضا طباطبائی‌مجد، تهران ۱۳۶۹ ش. (۱۰) چارلز فرانسیس مكنزی، سفرنامه شمال ، ترجمه منصوره اتحادیه (نظام مافی)، تهران ۱۳۵۹ ش. (۱۱) گریگوری والریانوویچ ملگونوف، سفرنامه ملگونف به سواحل جنوبی دریای خزر (۱۸۵۸ و ۱۸۶۰ م)، تصحیح، تكمیل و ترجمه مسعود گلزاری، تهران ۱۳۶۴ ش. (۱۲) میرزا ابراهیم، سفرنامه استرآباد و مازندران و گیلان و... ، چاپ مسعود گلزاری، تهران ۱۳۵۵ ش. ۶ - پانویس
۷ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «طایفه جهان‌بیگلو»، شماره۵۲۶۴. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام
|